Phòng ngừa té ngã đối với những người cao tuổi bị Parkinson

 Trong những người bị bệnh Parkinson giai đoạn cuối, thường gặp ở những người cao tuổi, có khoảng hai phần ba dễ bị té ngã. Những yếu tố làm cho bệnh nhân dễ bị té ngã có thể là do mắt kém, yếu sức cơ, tư thế còng lưng hoặc mất thăng bằng, do tụt huyết áp ở tư thế đứng, và chứng viêm khớp. Nguyên nhân khác nữa có thể là do dùng các thuốc điều trị trầm cảm, mất ngủ hoặc trị bệnh cao huyết áp.

1. Nguyên nhân gây té ngã ở những người cao tuổi bị Parkinson

Té ngã là vấn đề thường gặp ở người bệnh Parkinson nguyên nhân thường do triệu chứng vận động của bệnh. Nhưng ngoài ra cũng có nhiều yếu tố khác tác động. Trong đó bao gồm:

- Do biểu hiện vận động ở người bệnh Parkinson: Các biểu hiện vận động chủ yếu của bệnh Parkinson là yếu tố dễ té ngã. Các biểu hiện thường thấy là đơ cứng cơ và chậm vận động, cùng với những thay đổi tư thế, tất cả đều góp phần làm tăng nguy cơ té ngã. Điều này dẫn đến giảm tính linh hoạt và khả năng thích ứng ở cổ và thân, dẫn đến mất ổn định tư thế (mất thăng bằng), làm tăng khả năng té ngã.

- Các vấn đề về trọng tâm cũng có thể góp phần gây ra té ngã: Trọng tâm của một người nằm ngay dưới rốn và hai chân tạo thành nền hỗ trợ. Ở người bệnh Parkinson, trọng tâm thường di chuyển ra xa nền hỗ trợ. Điều này dễ gây mất thăng bằng trong các hoạt động hàng ngày như đứng lên, cúi xuống hoặc đi về phía trước, xoay người nhanh, vừa đi vừa quay đầu hoặc nói chuyện.

- Té ngã cũng có thể xảy ra do suy giảm phản xạ tư thế (một tập hợp phức tạp các chuyển động mà chúng ta tự động thực hiện để giữ thăng bằng khi đứng lên và đi lại), thay đổi tư thế (khuynh hướng nghiêng về phía trước, với tư thế khom lưng và dáng đi xiêu vẹo) và đông cứng (mất khả năng khởi đầu vận động, như thể chân của một người bị mắc kẹt trên sàn nhà).

- Một yếu tố nguy cơ khác có thể dẫn đến té ngã ở người bệnh Parkinson như vấn đề về thị lực (nhìn đôi, nhìn mờ…) và thay đổi nhận thức về chiều sâu.

- Do biểu hiện ngoài vận động ở người bệnh Parkinson: Các biểu hiện ngoài vận động có thể làm tăng nguy cơ té ngã trong đó có thể gặp ở các biểu hiện như: hạ huyết áp khi đứng dậy từ tư thế ngồi hoặc nằm, điều này dẫn đến tình trạng choáng váng và có thể gây té ngã.Táo bón làm tăng nguy cơ té ngã bởi người bệnh ngồi nhà vệ sinh lâu, rặn khi đi vệ sinh có thể kích thích làm giảm nhịp tim và tăng hoặc giảm huyết áp, đôi khi dẫn đến choáng váng và té ngã. Táo bón cũng gây áp lực lên bàng quang, gây tiểu không tự chủ có thể té ngã khi bước vào phòng tắm hoặc trượt phải nước tiểu rơi vãi.

Ngoài ra, người bệnh có thể dẫn đến mệt mỏi và kiệt sức do rối loạn giấc ngủ là những yếu tố nguy cơ tiềm ẩn, tương tự như stress và phản ứng cảm xúc đối với các sự kiện trong cuộc sống. Stress có xu hướng làm nghiêm trọng hơn các triệu chứng nói chung, nhiều người bệnh Parkinson sợ té ngã hơn so với bình thường.

Bên cạnh các yếu tố nguy cơ trên thì ở người bệnh Parkinson có thể dễ té ngã nếu nơi ở sắp xếp chưa phù hợp với nhu cầu người bệnh Parkinson. Nơi sinh hoạt, phòng ngủ, phòng ăn,…nếu có nhiều đồ hoặc kê đồ không hợp lý cũng có thể vô tình là chướng ngại vật dẫn đến té ngã.

2. Cách phòng ngừa té ngã ở người cao tuổi mắc bệnh parkinson

2.1 Giữ cho ngôi nhà của người cao tuổi bị parkinson giai đoạn cuối được an toàn, phòng ngừa té ngã

- Chỗ ở của bệnh nhân phải đủ sáng để bạn có thể định hướng tốt ngay cả vào ban đêm. Bạn cũng phải thiết kế đèn ngủ sao cho mình dễ dàng đi tới được phòng vệ sinh, khi cần vào ban đêm.

- Nếu nhà bạn trải loại thảm dễ bị gấp khúc, thì hãy trải cho phẳng lại, hoặc thay bằng loại thảm rộng choán toàn bộ sàn nhà, sao cho không có gờ hay kẽ làm cho dễ vấp té ban đêm. Thảm trải sàn sẽ đóng vai trò như một cái nệm nếu bạn bị té.

- Nếu nền nhà bằng gạch, thì đừng làm cho nó trơn nhẵn quá dễ trượt. Cũng đừng để bất kỳ vật cản nào trên sàn nhà, trên hướng bạn có thể sẽ  đi qua. Tương tự như vậy, thú cưng nuôi trong nhà như chó hoặc mèo cũng có thể nằm ngay trên lối đi của bạn. Phải sao cho lối đi và bậc thềm vào nhà được chắc chắn. Giữ cho cửa ngoài nhà sạch và không bị bám băng tuyết.

- Đồ đạc trong nhà phải đủ vững để chống đỡ được cân nặng của bạn, đỡ bạn trụ vững nếu bị mất thăng bằng. Ngoài ra cũng tránh dùng những đồ đạc có gắn thủy tinh phía trên, để tránh gây tổn thương. Đừng xếp đặt đồ đạc xáo trộn thường xuyên quá. Như thế thì bạn sẽ quen với những thứ ở quanh  mình và khi cần thì có thể níu vịn được.

- Nên tính đến việc lắp thêm tay vịn ở hành lang và nhà tắm. Lắp tay vịn ở hai phía của bậc thang cũng rất tốt. Cũng nên dùng sơn để đánh dấu đoạn đầu và đoạn cuối của tay vịn. Nếu nhà bạn có nhiều tầng, thì mỗi tầng đều nên có một điện thoại. Điện thoại không dây cũng rất hữu ích.

- Khi vào trong nhà tắm thì đừng khóa trái bên trong. Bồn tắm không trơn trượt, ghế ngồi để tắm, dùng vòi hoa sen và thay đồ trong khi vẫn ngồi được, dùng những dải lát nền và tường có độ bám dính chống trượt, đó đều là những thứ rất hữu ích có thể để bên trong bồn tắm hoặc bên trong phòng tắm.

- Phòng bệnh cần thiết kế các đồ đạc, vật dụng một cách đơn giản và an toàn tránh nguy cơ té ngã.

2.2 Giúp người cao tuổi bị parkinson cải thiện khả năng giữ thăng bằng

- Nếu giữ được thăng bằng tốt, thì bạn sẽ không bị té ngã. Làm sao để giày dép của mình chắc chắn và tiện lợi. Giày dép tốt sẽ giúp bạn vững vàng và di chuyển tốt. Đừng dùng loại có gót cao. Giày đế bằng da thì tốt hơn, và vào mùa đông thì nên dùng loại đế có rãnh. Khi đang đi thì đừng cố làm nhiều việc cùng một lúc.

- Khi bị bệnh Parkinson, các phản xạ tự động của bạn sẽ bị suy giảm.  Chính vì thế mà nếu bạn cố làm nhiều việc cùng một lúc thì sẽ có nguy cơ bị mất thăng bằng. Lúc nào cũng nên để một bên tay được tự do không cầm nắm. Như vậy bạn sẽ nhanh chóng níu vịn được. Tránh cầm nắm đồ vật bằng cả hai tay và nếu bạn đang đứng thì hãy cố giữ cho vai và chân cách xa nhau. Nếu để vai và chân gần nhau, thì bạn dễ bị mất thăng bằng và dễ té ngã.

- Vào ban đêm, nên để khung đỡ tập đi ở ngay bên cạnh giường ngủ. Đi một cách chậm rãi, tránh gấp gáp,  giữ tư thế thẳng, nếu đang đi nhanh thì hãy từ từ đi chậm dần lại, dùng khung đỡ tập đi thì tốt hơn, vì chống gậy có khi không ích lợi gì. Khung đỡ tập đi sẽ làm giảm độ mất thăng bằng và làm cho bạn di chuyển chắc chắn hơn. Nếu bác sĩ xác định là té ngã là do hiện tượng mất tác dụng của các thuốc loại dopaminergic, thì bác sĩ sẽ kê bổ sung để giúp phòng chống té ngã. Bác sĩ cũng sẽ loại trừ những căn nguyên gây té khác như bệnh viêm khớp, loạn nhịp tim, hạ huyết áp tư thế, mắt kém, các thuốc như các benzodiazepine, yếu cơ cục bộ, bệnh dây thần kinh ngoại biên, chóng mặt, động kinh, và hiện tượng đông cứng khi đi.

3. Người cao tuổi bị parkinson nên làm gì khi bị té ngã?

Bạn phải để một chiếc điện thoại hoặc chuông báo động ở trên sàn nhà và đeo vòng đeo tay báo động có số cấp cứu. Như vậy bạn sẽ dễ nhận được sự trợ giúp hơn nếu lỡ bị té mà không thể vươn lên cao hơn được. Nếu những người trợ giúp bạn vốn ở gần, tới mức có thể nghe thấy âm thanh được, thì bạn nên đeo bên mình một cái còi. Bạn cũng nên thu xếp để có ai đó tới thăm mình mỗi ngày một lần và giúp đỡ được bạn khi cần.

Nếu người bệnh parkinson đang ở một mình mà bị té ngã, thì hãy hỗ trợ họ làm như sau để đứng dậy được:

+ Nằm ngửa ra.

+ Lúc lắc một bên người.

+ Dùng tay chống đẩy để ngồi lên được.

+ Lê từ từ về phía một đồ vật nào gần nhất có thể chống đỡ được cân nặng của mình.

+ Đặt hai tay mình lên mặt ghế hoặc đồ vật và tách nó cách nhau ra.

+ Đưa cái chân còn cử động được tốt nhất của mình lên, sao cho đầu gối sát vào ngực.

+ Tỳ đẩy bằng chân và tay để đứng lên được.