Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông tới thanh thiếu niên: Những điều cần biết

Phương tiện truyền thông có sức ảnh hưởng to lớn, rộng khắp đến cuộc sống tất cả mọi người. Đặc biệt đối với trẻ vị thành niên, sự ảnh hưởng của phương tiện truyền thông được thể hiện trong cách ăn mặc, trò chuyện, hành xử và suy nghĩ của trẻ. 

1. Định nghĩa và phân loại các phương tiện truyền thông

Đa số phương tiện truyền thông nói đến các thiết bị thông tin liên lạc, được sử dụng để giao tiếp và tương tác với nhiều người sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Cho dù là phương tiện truyền thông ở hình thức nào thì một điều chắc chắn rằng, đó là một phần không thể tách rời khỏi cuộc sống của chúng ta. Có 3 loại phương tiện truyền thông: truyền thông in ấn, truyền thông điện tử và truyền thông thế hệ mới. Trong đó: (1) Truyền thông in ấn gồm: báo; tạp chí; tài liệu quảng cáo; tạp chí hoặc bản tin xuất bản định kỳ của 1 tổ chức; tờ rơi quảng cáo (phát tại nhà); tờ truyền đơn hoặc tờ rơi; bảng quảng cáo lớn (pano quảng cáo); thông cáo báo chí; sách. (2) Truyền thông điện tử: ti vi; radio. (3) Truyền thông thế hệ mới: điện thoại di động, máy vi tính, mạng internet.

2. Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông lên thanh thiếu niên

Mỗi thanh thiếu niên sẽ có những hoạt động mà mình thích làm vào thời gian rảnh. Trong thời đại ngày nay, có quá nhiều hoạt động giải trí để trẻ lựa chọn. Trẻ có thể đọc sách, chơi game, xem ti vi, đi bộ, chạy bộ hoặc lướt internet. Ở giai đoạn đang phát triển, trẻ có xu hướng nhanh chán sau một thời gian làm một việc gì đó. Đó là lý do vì sao thanh thiếu niên có xu hướng luôn tìm kiếm những thứ mới mẻ. Và các phương tiện truyền thông, đặc biệt là mạng internet và ti vi là môi trường hấp dẫn với muôn vàn điều cần khám phá. Một số thanh thiếu niên dành hơn 10 tiếng mỗi ngày, hơn 70 – 80 tiếng một tuần cho việc giải trí bằng các phương tiện truyền thông. Điều này nghe có vẻ lạ nhưng nó thực sự tồn tại.

2.1. Tác động tích cực của các phương tiện truyền thông:

Phương tiện truyền thông giúp thanh thiếu niên tiếp cận dễ dàng với kỹ thuật công nghệ như máy vi tính, mạng internet hoặc máy nghe nhạc. Phương tiện truyền thông góp phần nâng cao nhận thức của thanh thiếu niên về thế giới xung quanh, kiến thức tổng quát và hiểu thêm về các môn học nhờ lượng thông tin lớn mà nó cung cấp. Nếu được quản lý tốt, phương tiện truyền thông có thể được sử dụng một cách hiệu quả để hình thành nhận thức cho thanh thiếu niên về các vấn đề như các bệnh lây qua đường tình dục, mang thai, ma túy, rượu bia và thuốc lá. Ti vi có thể là một công cụ học tập nếu được sử dụng một cách sáng suốt và có sự giám sát của cha mẹ. Những chương trình giáo dục được chiếu liên tục trên ti vi và trẻ có thể học được nhiều thứ từ đó. Các trang mạng xã hội là nơi thanh thiếu niên tiếp xúc với bạn bè và kết nối với những người khác, tuy nhiên cũng nên giới hạn thời gian sử dụng ở trẻ. Sách báo là phương tiện tốt để trẻ biết rõ về những sự việc đang diễn ra trên thế giới và giúp phát triển thói quen đọc sách – thói quen đang bị mai một dần ở giới trẻ.

2.2. Tác động tiêu cực của các phương tiện truyền thông:

Các nghiên cứu cho thấy một vài nhóm thanh thiếu niên có khuynh hướng hành xử bạo lực, hung hăng vì bị ảnh hưởng bởi phương tiện truyền thông. Xem ti vi quá nhiều khiến trẻ lơ là học hành và bài vở, sa sút trong việc học. Trẻ xem ti vi nhiều có nguy cơ bị béo phì, trong đó, sự kém hoạt động là nguyên nhân chính. Thanh thiếu niên có những hiểu biết sai lầm về tình dục (phương tiện truyền thông mô tả về tình dục là một hành vi tự nhiên và bình thường mà mọi người có thể “hưởng thụ”, không cần quan tâm tới điều gì khác), khiến trẻ thực hành theo những gì mình thấy và có thể dẫn đến việc mang thai hoặc mắc các bệnh lây qua đường tình dục. Quảng cáo và phim ảnh đem lại ý nghĩ những thói quen xấu là “tuyệt, hay”, nhiều thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc ở tuổi 14 – 15, thậm chí sử dụng ma túy và rượu ở độ tuổi nhỏ. Sự ảnh hưởng nặng nề bắt nguồn từ các video ca nhạc, phim ảnh (những phim chỉ dành cho người lớn), quảng cáo và chương trình ti vi.

Trẻ thường xem những đoạn quảng cáo, nơi gieo vào tâm trí trẻ những thứ mà trẻ nghĩ rằng mình phải mua và sử dụng, mặc dù không thực sự cần thiết. Nó tạo ra một hình ảnh mà trẻ tìm đến như là mục đích cuối cùng để tìm thấy sự hài lòng lâu dài. Điều này thường dẫn đến các vấn đề về sức khỏe như là ăn vô độ hoặc chán ăn. Ví dụ, trẻ thấy trên TV có quảng cáo một chiếc áo bó và trẻ rất thích, trẻ nghĩ rằng bây giờ mình chưa mặc vừa thì cứ để đó, khi nào trẻ ốm lại một chút sẽ mặc vừa thôi. Và thế là trẻ lao vào việc giảm cân, bỏ ăn để có thể có được thân hình như người mẫu trong quảng cáo và mặc vừa chiếc áo, mặc dù việc giảm cân này ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ. Các tạp chí thời trang cũng góp phần gây ảnh hưởng tiêu cực khi đưa những hình mẫu được gọi là cơ thể “hoàn hảo” để thanh thiếu niên tôn thờ và bắt chước theo, trong khi đó là những việc tác động đến sức khỏe.Mạng internet không có sự kết nối an toàn để ngăn việc xem phim khiêu dâm, do đó thanh thiếu niên nếu vô tình truy cập vào những trang web phim này, trong nhiều trường hợp sẽ phát triển thói quen truy cập lại trang web đó. Điều này có thể khiến thanh thiếu niên có những hoạt động tình dục sớm, hoặc có thể có những suy nghĩ và hành động không lành mạnh (như hiếp dâm, quan hệ tình dục bừa bãi…) khi xem và bị ảnh hưởng bởi những đoạn phim đó. 

3. Giúp con bạn ‘xử lý’ ảnh hưởng của  truyền thông

Tiếp xúc với các thông điệp truyền thông là một phần của cuộc sống hiện đại, nhưng bạn cần giúp con bạn ‘xử lý’ các thông điệp đáng quan tâm. Bạn có thể bắt đầu bằng cách tìm hiểu các loại âm nhạc, chương trình TV, phim ảnh, trò chơi máy tính và những người nổi tiếng mà con bạn thích. Khi bạn biết những gì con bạn quan tâm, bạn có thể phát hiện rằng con bạn đang bị tác động bởi những loại hình ảnh và thông tin nào. Thật quá dễ dàng để vào xem các video clip trên youtube hoặc trên điện thoại di động, do đó bạn sẽ không bao giờ biết được con gái bạn đang xem hoặc nghe những gì. Tuy nhiên, bạn vẫn có thể theo dõi những gì con bạn đang xem bằng cách liếc nhìn những gì cô bé thường xem trên TV hay ở rạp chiếu phim và trò chuyện với cô bé về một số quy tắc và những giới hạn cần biết.

Cách tốt nhất để giúp con của bạn điều hướng ảnh hưởng của truyền thông là nói chuyện với con về các thông tin. Ví dụ, nếu con của bạn yêu “các cô nàng”, bạn có thể nói chuyện với con về tình bạn nữ giới, tình dục, lòng tự trọng và sự lựa chọn cuộc sống. Hoặc nếu con của bạn chơi loại game như Grand Theft Auto, bạn có thể nói chuyện với con về bạo lực, về bóc lột phụ nữ và các hoạt động tội phạm. Bạn có thể nói chuyện về cách xử lý các tình huống trong cuộc sống thực. Giám sát sự lựa chọn phương tiện truyền thông của con không có nghĩa là cấm con mình xem phim hoặc chơi game, mà chỉ là để giúp con biết ý thức hơn về những thông điệp mà chúng đang tiếp thu. Đó là cách tốt nhất để trao đổi với con cái về những thông điệp - một cách thường xuyên, chứ không phải chỉ một lần. Và đó cũng là cách tốt nhất để con của bạn biết cách hạn chế những gì chúng đang xem hoặc đang chơi.

Mặt khác, bạn cũng có thể can ngăn con của bạn sử dụng một số trò chơi, một số ứng dụng hay chương trình nào đó. Khi làm như vậy, bạn cần phải giải thích cho con của bạn hiểu lý do tại sao. Nếu thích hợp, bạn có thể dành thời giờ thảo luận vấn đề này với con mình. Bạn có thể khuyến khích con của bạn giải thích về truyền thông bằng cách đưa ra một số câu hỏi. Hãy chọn một tạp chí hoặc một tiết mục quảng cáo truyền hình và đặt câu hỏi với con: Những ai đứng phía sau những đề mục này? Động lực của họ là gì? Họ muốn gì từ bạn? Còn thiếu tiếng nói của những ai? Con cảm thấy thế nào về tiết mục quảng cáo này? Họ có muốn con cảm nhận như thế không? Tại sao? Bạn có thể làm tương tự cho các mô hình siêu sao. Hãy khuyến khích con bạn tự hỏi: Tại sao tôi thích những nhân vật này? Cách mô tả các siêu sao này có thực tế không? Họ có sống đúng như thế trong đời thực không? Những nhân vật này miêu tả những giá trị nào? Họ làm cho tôi có cảm nhận thế nào về chính bản thân mình?

Ngoài ra, cha mẹ hãy khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động như đọc sách, tập thể dụcKhông đặt ti vi và máy vi tính trong phòng ngủ của trẻ. Trẻ có thể xem những chương trình yêu thích của trẻ ở khu vực sinh hoạt chung của ngôi nhà. Việc này có thể giúp bạn trò chuyện với trẻ khi bạn đi ngang qua, cũng có thể biết trẻ đang xem những gì và giám sát hoạt động trực tuyến của trẻ. Xem xét các hướng dẫn an toàn internet đối với thanh thiếu niên và dán chúng gần máy tính. Cài chương trình lọc web: cha mẹ có thể cài đặt các chương trình quét và chặn các địa chỉ truy cập chứa các nội dung như: tình dục, khiêu dâm, bạo lực. Cha mẹ có thể cấm một số trò chơi, ứng dụng hay chương trình giải trí và cần giải thích lý do làm việc này cho con. Nếu có thể, cha mẹ hãy bàn luận về vấn đề này với trẻ.Khuyến khích con tham gia các hoạt động khác mà không sử dụng các phương tiện truyền thông, như giao tiếp với người khác, tham gia các hội nhóm cộng đồng, các câu lạc bộ thể thao hoặc các chương trình tư vấn…

Phương tiện truyền thông có sức ảnh hưởng lớn đến cuộc sống tất cả mọi người, đặc biệt là với thanh thiếu niên. Với những ảnh hưởng tích cực lẫn tiêu cực, cha mẹ có thể giúp trẻ sử dụng các phương tiện truyền thông hiệu quả bằng nhiều cách thức khác nhau, trong đó, làm cho trẻ nhận thức về những ảnh hưởng của nó là một điều quan trọng.