Định hướng chính sách và những can thiệp khả thi cho vấn đề mức sinh thấp tại Việt Nam

Hội thảo nhằm nhận diện, bàn thảo về thực trạng mức sinh của Việt Nam hiện nay, đặc biệt là xu hướng mức sinh giảm và những định hướng chính sách, giải pháp can thiệp cho vấn đề này.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Thị Liên Hương - Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, trên thế giới, mức sinh ở hầu hết các châu lục đều liên tục giảm và giảm xuống rất thấp so với mức sinh thay thế như các quốc gia châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, dẫn đến thiếu hụt nguồn lao động, các vấn đề về già hóa dân số và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Dự báo tình trạng thiếu lao động sẽ phổ biến trên toàn thế giới sau năm 2055, ảnh hưởng đến phát triển không bền vững về con người, một thách thức hàng đầu của nhân loại trong thế kỷ XXI. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh rất thấp về mức sinh thay thế cho dù có nhiều chính sách khuyến sinh với nguồn lực đầu tư rất lớn.

Tại Việt Nam, từ khi chương trình DS-KHHGĐ được triển khai vào năm 1961, tổng tỷ suất sinh tại nước ta đã giảm từ 6,4 con/phụ nữ vào năm 1960 xuống còn 2,1 con/phụ nữ vào năm 2006, đạt mức sinh thay thế và tiếp tục duy trì đến nay.Tỷ lệ tăng dân số giảm mạnh từ mức rất cao 3,9% năm 1960 xuống còn 0,95% năm 2021. Tuy nhiên, chênh lệch mức sinh giữa các vùng, đối tượng đang là một trong những thách thức lớn cần giải quyết của công tác dân số. Trên cả nước chỉ có 9 tỉnh, thành phố đạt mức sinh thay thế, trong khi đó có 33 tỉnh, thành phố có mức sinh cao, chiếm 42% và 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp, chiếm 39%. Mức sinh thấp tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long với tỷ suất sinh năm 2019 lần lượt là 1,56 và 1,8 con/phụ nữ.

Đáng chú ý, mức sinh thấp không chỉ diễn ra ở một số đô thị nơi có điều kiện kinh tế phát triển mà còn xuất hiện ở nhiều tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn. Mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến tình trạng già hóa dân số nhanh, thiếu hụt nguồn lao động, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Theo dự báo của Tổng cục Thống kê, trong giai đoạn 2019-2069, dân số từ 0-14 tuổi tại nước ta sẽ giảm dần, trong khi dân số trên 60 tuổi sẽ tiếp tục tăng lên. Nếu như năm 2019 cứ 2 trẻ em có 1 NCT thì đến năm 2069 cứ 2 trẻ em sẽ có 3 NCT. Các số liệu cho thấy Việt Nam đang ở giai đoạn chuyển từ mức sinh cao sang mức sinh thấp, từ mô hình sinh sớm sang mô hình sinh muộn, từ cơ cấu dân số trẻ sang giai đoạn già hóa dân số và chuyển sang dân số già.

Theo các chuyên gia, việc có các chính sách can thiệp sớm đối với vấn đề mức sinh thấp là rất quan trọng vì tác động của các chính sách đối với tỷ suất sinh phải mất một thời gian mới xuất hiện rõ.

Hiện nay, Việt Nam là một trong các quốc gia có tỷ lệ vô sinh cao với khoảng 1 triệu cặp vợ chồng vô sinh, hiếm muộn mỗi năm, tương đương 7,7%. 50% số ca mắc bệnh nằm ở độ tuổi dưới 30. Đánh giá vai trò của việc hỗ trợ sinh sản đối với điều chỉnh mức sinh, GS.TS. Nguyễn Viết Tiến - Nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, KHHGĐ không chỉ là việc sử dụng các BPTT ngoài ý muốn, giảm phá thai mà còn bao gồm hỗ trợ sinh sản, là biện pháp chủ yếu để điều chỉnh mức sinh, góp phần bảo đảm cuộc sống no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc. Tuy nhiên, trên thực tế, chi phí điều trị vô sinh hiếm muộn vẫn còn cao, trong khi các chính sách hiện hành về BHYT quy định không thanh toán chi phí đối với kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nhiều cặp vợ chồng dù mong muốn nhưng không đủ điều kiện kinh tế để chữa trị, ảnh hưởng tới số con của mỗi gia đình và mức sinh của toàn xã hội.

Kết luận Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Viết Tiến - Nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế đánh giá cao những kết quả đã đạt được qua chương trình Hội thảo. GS.TS Nguyễn Viết Tiến trân trọng cảm ơn các báo cáo viên, các đại biểu, các phóng viên báo chí truyền thông đã tới tham dự hội thảo và bày tỏ hy vọng những thông tin chia sẻ tại hội thảo sẽ được lan tỏa rộng rãi tới mọi tổ chức chính trị - xã hội và người dân để cùng chung tay giải quyết vấn đề mức sinh thấp. Nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh trong thời gian tới cần quan tâm tìm ra các giải pháp, xây dựng chính sách để BHYT có thể hỗ trợ bệnh nhân điều trị vô sinh, hiếm muộn, đáp ứng nguyện vọng làm cha, làm mẹ của người dân, cũng chính là yếu tố quan trọng trong giải quyết vấn đề mức sinh thấp.