Già hóa dân số ở Việt Nam: Nguyên nhân, hệ quả và giải pháp

Già hóa dân số là một hiện tượng xã hội mà trong đó tỷ lệ người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) chiếm một phần lớn trong tổng dân số. Già hóa dân số là một xu hướng toàn cầu, nhưng ở Việt Nam, nó diễn ra với tốc độ nhanh hơn nhiều so với các quốc gia khác. Theo UNFPA, Việt Nam là một trong các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Những người từ 60 tuổi trở lên chiếm 11,9% tổng dân số vào năm 2019 và đến năm 2050, con số này sẽ tăng lên hơn 25%. Đến năm 2036, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già, chuyển từ xã hội “già hóa” sang xã hội “già”.

Nguyên nhân của già hóa dân số ở Việt Nam chủ yếu là do sự giảm mạnh của mức sinh và sự tăng cao của tuổi thọ. Mức sinh của Việt Nam đã giảm từ 6,4 con/bà vào năm 1960 xuống còn 2,1 con/bà vào năm 2019. Mức sinh này được coi là mức sinh thay thế, tức là mỗi cặp vợ chồng sinh đủ số con để thay thế cho bản thân khi chết. Mức sinh giảm là thành quả của công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình, góp phần kiểm soát tốc độ tăng dân số và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Tuổi thọ của người Việt Nam đã tăng từ 40,3 năm vào năm 1960 lên 73,5 năm vào năm 2019. Tuổi thọ tăng là kết quả của sự cải thiện về sức khỏe, dinh dưỡng, y tế, giáo dục và môi trường sống của người dân.

Hệ quả của già hóa dân số ở Việt Nam là vừa có tính cách mạng vừa có tính thách thức. Về mặt tích cực, già hóa dân số là một thành tựu của sự phát triển kinh tế - xã hội, biểu hiện sự tiến bộ của con người trong việc kéo dài tuổi thọ và nâng cao chất lượng cuộc sống. Người cao tuổi là một nguồn lực quý giá cho xã hội, có kinh nghiệm, kiến thức, kỹ năng và giá trị sống. Người cao tuổi có thể đóng góp vào sự phát triển của đất nước bằng nhiều cách, như làm việc, học tập, tình nguyện, chăm sóc gia đình và cộng đồng. Người cao tuổi cũng là một phần của thị trường tiêu dùng, tạo ra nhu cầu và cơ hội cho các sản phẩm và dịch vụ dành cho người cao tuổi. Về mặt tiêu cực, già hóa dân số đặt ra những thách thức về mặt kinh tế, xã hội, đồng thời đòi hỏi quốc gia thực hiện những thay đổi trong nền kinh tế. Già hóa dân số có thể gây ra những hệ quả như:

Giảm tỷ lệ dân số lao động và tăng tỷ lệ dân số phụ thuộc. Điều này có thể ảnh hưởng đến năng suất, tăng trưởng và cạnh tranh của nền kinh tế, cũng như đặt gánh nặng về chi tiêu xã hội lên ngân sách nhà nước và các hộ gia đình.

Tăng nhu cầu về an sinh xã hội, bảo hiểm y tế và hưu trí cho người cao tuổi. Điều này đòi hỏi phải có những chính sách và chương trình thích ứng với xu hướng nhân khẩu học này, đảm bảo người cao tuổi được hưởng các quyền lợi và dịch vụ cần thiết, đồng thời duy trì sự bền vững của hệ thống an sinh xã hội quốc gia.

Đáp ứng các nhu cầu của dân số cao tuổi về chăm sóc, làm việc, học tập và tinh thần. Điều này cần có sự tham gia của nhiều bên liên quan, như nhà nước, gia đình, cộng đồng, doanh nghiệp và tổ chức xã hội, để tạo ra một môi trường thân thiện, an toàn và phù hợp cho người cao tuổi, khuyến khích họ phát huy khả năng và sáng tạo của mình, và tôn trọng nhân phẩm và phẩm giá của họ.

Giải pháp cho già hóa dân số ở Việt Nam là cần phải có một chiến lược toàn diện và dài hạn, bao gồm các biện pháp như:

Thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững, tăng cường năng lực cạnh tranh và đổi mới của nền kinh tế, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cho người dân, đặc biệt là người lao động và người cao tuổi.

Cải thiện chất lượng dân số, nâng cao sức khỏe, giáo dục và kỹ năng của người dân, đặc biệt là người trẻ và người cao tuổi, để họ có thể thích nghi với thay đổi nhân khẩu học và xã hội.

Duy trì mức sinh ổn định, đảm bảo quyền tiếp cận các sản phẩm, dịch vụ và thông tin về kế hoạch hóa gia đình cho tất cả mọi người, đặc biệt là những nhóm dân số yếu thế và thiểu số, nhằm cân bằng cơ cấu dân số và giảm mất cân bằng giới tính khi sinh.