Những “mảng màu” trong xu hướng sinh con ở Việt Nam và cuộc vận động mỗi cặp vợ chồng sinh đủ 2 con

 Xu hướng sinh 2 con vẫn phổ biến

Theo kết quả phân tích chuyên sâu cuộc Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2019 cho thấy, trong vòng 30 năm qua, mức sinh của Việt Nam đã giảm gần một nửa. Tổng tỷ suất sinh (TFR) giảm từ 3,8 con/phụ nữ vào năm 1989 xuống còn 2,09 con/phụ nữ vào năm 2019.

Việt Nam vẫn duy trì mức sinh ổn định ở mức thay thế trong hơn một thập kỷ qua, xu hướng sinh 2 con vẫn phổ biến. Kết quả này tiếp tục khẳng định, Việt Nam đã thực hiện thành công Chương trình DS-KHHGĐ đối với mục tiêu giảm sinh.

Tuy nhiên, theo GS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội (Đại học Kinh tế Quốc dân), hiện nay, nước ta đang có sự khác biệt mức sinh giữ các vùng, miền. Ở những vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung chưa bao giờ đạt được mức sinh thay thế. Nhiều tỉnh còn có mức sinh khá cao như Hà Tĩnh, Kom Tum, Lai Châu với gần 3 con/1 phụ nữ. Đây là thách thức đối với công tác dân số ở nước ta.

Trong khi đó, từ năm 2009, Đông Nam Bộ và Đồng Bằng Sông Cửu Long lại là những vùng có mức sinh giảm sâu dưới mức thay thế, kể cả vùng nông thôn. Theo GS Nguyễn Đình Cử, dù chưa ở mức bao phủ, tuy nhiên, xu hướng giảm sâu mức sinh ở những vùng này đã trở thành xu hướng khá lớn.

Về nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, các chuyên gia cho rằng, mức sinh có quan hệ chặt chẽ với quá trình hiện đại hóa, phát triển kinh tế xã hội nói chung, vì vậy những tỉnh thành đô thị và công nghiệp hóa cao hơn thường có mức sinh thấp hơn so với những vùng chậm phát triển hơn. Việt Nam có khác biệt đáng kể về mức độ phát triển kinh tế xã hội lẫn mức sống giữa các tỉnh thành vùng miền nên dẫn đến sự khác biệt về mức sinh như vậy.

Ngoài ra, yếu tố văn hóa cũng đóng vai trò quan trọng, chẳng hạn số tỉnh Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ tuy mức sống không phải quá thấp nhưng giá trị con cái vẫn rất quan trọng nên mức sinh cao hơn các vùng khác. Còn Đồng bằng sông Cửu Long nhiều khả năng có sự tác động của mức độ phát triển kinh tế xã hội cho nên mức sinh khá thấp.

Theo khảo sát gần đây ở một số tỉnh thành của PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học, Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam cùng các cộng sự cho thấy, tỷ lệ người muốn có 2 con vẫn là phổ biến nhất chiếm khoảng 2/3 số người được hỏi. Còn tỷ lệ số người muốn có trên 2 con khoảng gần 20% và tỷ lệ người muốn có 1 con trên 10%.

"Mong muốn có 2 con tuy chiếm đa số nhưng vẫn chưa trở thành chuẩn mực của toàn xã hội. Tỷ lệ muốn có dưới 2 con tuy thấp nhưng có thể sẽ gia tăng trong thời gian tới nếu không có sự can thiệp nào. Tỷ lệ muốn có trên 2-3 con trở nên vẫn rất đáng kể nhất là một vùng hoặc một số nhóm dân số đặc thù”, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh cho hay.

Sinh đủ 2 con để duy trì vững chắc mức sinh thay thế

Đề cập đến sự khác biệt trong các giải pháp điều chỉnh mức sinh giữa trước đây so với hiện tại, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh cho rằng, Việt Nam đã có nhiều kinh nghiệm giảm sinh, tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa có kinh nghiệm trong việc triển khai các chính sách khuyến sinh hay duy trì mức sinh thay thế. Riêng về việc duy trì mức sinh thay thế, trên thế giới hiện nay cũng chưa có nước nào thành công để chúng ta có thể học tập.

Cùng với đó, trong bối cảnh nước ta hiện nay, do tình trạng mức sinh còn khác biệt giữa các vùng miền, tỉnh thành nên không thể ban hành khẩu hiệu hay chiến lược chung mà phải đa dạng phù hợp với từng địa phương.

Cụ thể, với vùng mức sinh cao, tiếp tục cuộc vận động giảm sinh với khẩu hiệu: "Dừng ở hai con để nuôi, dạy cho tốt". Nội dung truyền thông chú trọng vào việc tuyên truyền về lợi ích của việc sinh ít con đối với phát triển kinh tế - xã hội và nuôi dạy con tốt, xây dựng gia đình hạnh phúc.

Cần tập trung vận động không kết hôn và sinh con quá sớm, không sinh quá dày và không sinh nhiều con. Về đối tượng tuyên truyền, vận động cần tập trung vào các cặp vợ chồng đã sinh hai con và có ý định sinh thêm con.

Với vùng mức sinh thay thế và vùng mức sinh thấp, khẩu hiệu vận động là "Mỗi cặp vợ chồng sinh đủ 2 con". Nội dung truyền thông tập trung vào nâng cao ý thức trách nhiệm về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện mỗi cặp vợ chồng có 2 con, nuôi dạy con tốt, gia đình hạnh phúc; lợi ích của việc sinh đủ hai con; các yếu tố bất lợi của việc kết hôn, sinh con quá muộn; sinh ít con đối với phát triển kinh tế - xã hội; đối với gia đình và chăm sóc bố, mẹ khi về già. Đối tượng tuyên truyền, vận động cần tập trung vào nam, nữ thanh niên chưa kết hôn, cặp vợ chồng chưa sinh đủ hai con.

Nhấn mạnh tầm quan trọng của cuộc vận động sinh đủ 2 con trong bối cảnh hiện nay, PGS.TS Lưu Bích Ngọc, Chánh Văn phòng Hội đồng Quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, thực hiện sinh đủ 2 con để duy trì mức sinh thay thế, tạo ra sự cân bằng và ổn định trong phát triển dân số.

Ngược với hậu quả do mức sinh thấp gây nên, mức sinh thay thế đảm bảo cho một thế hệ dân số này được thay thế bằng thế hệ dân số sau, không gây nên bùng nổ dân số mà cũng không làm suy giảm dân số.

Cùng với đó, sinh đủ 2 con sẽ đảm bảo cho nguồn lực lao động xã hội được duy trì qua các thế hệ, quá trình già hoá dân số không diễn ra nhanh, xã hội không thiếu lao động phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội.