Mức sinh thấp khiến Việt Nam phải đối mặt với nhiều vấn đề

Dù con gái đã hơn 6 tuổi nhưng chị Đỗ Thị Huyền Trang (33 tuổi, Hà Đông, Hà Nội) quyết không sinh thêm cháu thứ hai do áp lực kinh tế. Chồng chị làm thiết kế cho một cơ quan nhà nước, chị làm nhân viên hành chính.

Điều kiện kinh tế eo cơ, hai vợ chồng lại còn đang mua trả góp một căn hộ chung cư, huống hồ sinh thêm con, chị Trang sợ "gánh" không nổi.

"Giờ mới có đứa mà tháng nào cũng phải lo xoay xở muốn hơi đóng tiền học cho con, trả tiền mua nhà, tiền ăn uống của cả nhà, rồi lễ tết lại đôn đáo về thăm ông bà ở quê ... Giờ cái gì cũng tiền, thêm một đứa nữa thì làm sao đủ sống" - chị tâm sự.

Trong khi đó, Hương, 28 tuổi, quê Thái Bình, cùng chồng lập nghiệp ở TP.HCM được 6 năm nhưng cặp đôi vẫn quyết định chưa sinh con vì kinh tế khó khăn. Trước đại dịch, đôi trẻ làm thuê cho quán ăn và tiện làm đầu, thu nhập trung bình 13 triệu một tháng, chỉ đủ thuê nhà, ăn uống, hiếu hỉ và gửi về quê.

"Tôi thậm chí còn không quan tâm đến việc đổi điện thoại mới, vì tiền tháng nào tiêu hết tháng đó, không dư một đồng tiết kiệm". Vật lộn với triển vọng, hai vợ chồng không quan sinh con vì sợ đồng lương không đủ chu cấp cho con cuộc sống đầy đủ. Dịch bệnh ập đến, TP Hồ Chí Minh đóng cửa mọi dịch vụ, hai người thất nghiệp, trông chờ vào khoản hỗ trợ từ cường quân, Giấc mơ có con ngày càng xa tuyệt vời.

Đây cũng là tình trạng chung của nhiều cặp vợ chồng trẻ hiện nay. Áp lực cuộc sống và công việc đã làm tình trạng kết hôn muộn, sinh con muộn, sinh ít con và không muốn sinh con ngày càng gia tăng. Bên cạnh đó, việc nuôi dạy, chăm sóc con cái hiện nay đòi hỏi rất nhiều chi phí như: ăn uống, học hành, chăm sóc sức khỏe, vui chơi giải trí…

Bên cạnh đó, tâm lý sợ tốn kém nên nhu cầu sinh con của các gia đình đang có xu hướng giảm nhanh. Trình độ học vấn, điều kiện sống được cải thiện, lối sống theo trào lưu và tâm lý thích hưởng thụ, thích dịch chuyển cũng có tác động nhất định ảnh hưởng đến mức sinh thấp của nhiều tỉnh, thành phố.

Hiện trên cả nước có 21 tỉnh mức sinh thấp, nếu để tình trạng này kéo dài sẽ gây ra nhiều hệ lụy đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Cụ thể: Mức sinh thấp sẽ gây ra tình trạng suy giảm quy mô dân số. Nghĩa là, khi mức sinh thấp kéo dài không đủ sản sinh ra những đoàn hệ thay thế cha mẹ trong một thời gian dài sẽ tác động trực tiếp đến tỷ lệ gia tăng dân số tự nhiên và làm cho quy mô dân số suy giảm (như Nhật Bản, Nga, các nước Bắc Âu hiện nay).

Ngoài ra, với những quốc gia có mức sinh thấp sẽ dẫn đến việc thiếu hụt lực lượng lao động. Bởi khi đó, số người được sinh ra ngày càng ít đi và với việc chuyển đoàn hệ trong dân số sẽ làm cho dân số trong độ tuổi lao động - lực lượng chính tạo ra của cải vật chất và sự phát triển của xã hội - sẽ ngày càng bị thu hẹp.

Hơn nữa, mức sinh thấp còn đẩy nhanh tốc độ già hóa dân số; gia tăng các dòng di cư (do mức sinh thấp, lực lượng lao động thiếu hụt tác động đến các chính sách di cư làm tăng các dòng di cư, thu hút lao động nhập cư).

Mức sinh thấp cũng gây già hóa dân số nhanh sẽ kéo theo gia tăng quỹ phúc lợi xã hội cho người già, dịch vụ chăm sóc người cao tuổi. Trong khi đó, chi phí chăm sóc sức khoẻ người già cao gấp 7-8 lần so với chăm sóc sức khoẻ trẻ em. Nhu cầu cán bộ điều dưỡng chăm sóc người già sẽ tăng đột biến trong bối cảnh lực lượng lao động giảm và phụ nữ ngày một tham gia tích cực hơn trong các hoạt động kinh tế - xã hội.

Cùng với đó, mức sinh thấp làm gia tăng các dòng di cư nên kéo theo các dịch vụ đi kèm để cung cấp cho người nhập cư như nhà ở, trường học, bệnh viện. Điều này gây nguy cơ xung đột do những khác biệt về sắc tộc, tôn giáo, văn hoá, kỹ năng làm việc, cạnh tranh việc làm do quá trình di cư – nhập cư…

Những hệ lụy do mức sinh thấp kéo dài gây ra càng nghiêm trọng hơn nếu xảy ra ở những nước đang phát triển và năng suất lao động chưa cao như Việt Nam, kéo theo đó là phải chuyển đổi cơ cấu kinh tế - xã hội cho phù hợp với cơ cấu nhân khẩu học.

Nhằm duy trì mức sinh thay thế, kìm hãm mức sinh thấp, Chính phủ đã có những chính sách nhằm triển khai các chương trình, dự án, kế hoạch… tiến tới đạt mục tiêu chiến lược dân số Việt Nam đến năm 2030.

Tuy nhiên, việc xây dựng các chính sách về dân số thật sự phù hợp luôn đi kèm với kế hoạch phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục và hệ thống cơ sở hạ tầng phù hợp, nhằm đảm bảo sự phát triển giống nòi và tận dụng tối đa nguồn nhân lực.

Để giải quyết thực trạng mức sinh thấp ở nước ta, cần có sự chung tay vào cuộc của tất cả ban ngành, đoàn thể trên cơ sở đề xuất thực hiện các giải pháp cụ thể về công tác dân số trong tình hình mới.

Đáng chú ý, các địa phương cần thống nhất nhận thức trong lãnh đạo và chỉ đạo cuộc vận động thực hiện mỗi gia đình, cặp vợ chồng sinh đủ hai con, nuôi dạy con tốt, xây dựng gia đình tiến bộ, hạnh phúc. Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện duy trì kết quả ở những nơi đạt mức sinh thay thế và sinh đủ hai con ở những nơi có mức sinh thấp.

Cụ thể, ở địa phương đã đạt được mức sinh thay thế, căn cứ vào tình hình thực tế, rà soát, từng bước loại bỏ các chính sách khuyến mãi giảm sinh ít con; đề xuất lệnh cấm, thực hiện các chính sách khuyến mãi đủ sinh đủ hai con áp dụng cho các gia đình, cộng đồng. Đối với những tỉnh có mức sinh thấp, cần xác định nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai các giải pháp tổng hợp, đồng bộ và hiệu quả để khuyến khích người dân sinh đủ hai con; title output hủy bỏ các quy định của các tổ chức, cơ quan, đơn vị, cộng đồng tại địa phương liên quan mục tiêu giảm sinh, tiêu chí giảm sinh con thứ ba.