Nguyên nhân của tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam

Tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam có dấu hiệu mất cân bằng từ đầu những năm 2000 và thể hiện rõ rệt hơn từ năm 2006 khi tỷ số này ở mức 109 trẻ trai/100 trẻ gái. Theo số liệu mới nhất của Tổng cục Thống kê, năm 2022, tỷ số này ở nước ta là 112,1 trẻ trai/100 trẻ gái.

Sự gia tăng bất thường về tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam là mối quan tâm hàng đầu của các nhà hoạch định chính sách cũng như các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Điều này là bởi mất cân bằng giới tính khi sinh dẫn đến tình trạng thừa nam thiếu nữ trong tương lai, không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống của cá nhân, gia đình, dòng tộc mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến dân tộc và sự phát triển bền vững của đất nước. Nếu không có những biện pháp can thiệp quyết liệt, ước tính nước ta sẽ thiếu khoảng 2,3 - 4,3 triệu phụ nữ vào năm 2050, gây hệ lụy cho sự phát triển bền vững.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Từ các kết quả nghiên cứu ban đầu ở Việt Nam cho thấy, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam bắt nguồn từ các nguyên nhân chủ yếu sau:

Nguyên nhân thứ nhất: Bất bình đẳng giới

Bất bình đẳng giới được coi là nguyên nhân đầu tiên và có ý nghĩa quyết định dẫn đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Nguồn gốc sâu xa của bất bình đẳng giới, khi Việt Nam là một xã hội Châu Á với chế độ gia tộc phụ hệ truyền thống, con mang họ của cha, con trai mới được nối dõi tông đường, mới được vào nơi thừa tự… đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi cá nhân, các cặp vợ chồng, gia đình và dòng họ.

Bất bình đẳng giới dẫn đến:

- Tư tưởng trọng nam khinh nữ, thích con trai hơn con gái, mong muốn có con trai để nối dõi tông đường, tạo nguồn thu nhập chính trong gia đình và chăm sóc bố mẹ khi tuổi già.

-  Sự hiểu biết thiên lệch về giá trị của con trai và con gái, dẫn đến tâm lý muốn có thêm con trai để phòng ngừa các trường hợp rủi ro cũng làm tăng thêm mong muốn sinh được con trai hơn con gái. Thực tế hiện nay cho thấy, nếu con gái được chăm sóc giáo dục tốt, học hành đầy đủ thì sẽ có hiếu với cha mẹ không kém gì con trai, có thể còn hơn cả con trai.

  - Mong muốn có con trai dẫn đến nhiều phụ nữ chỉ sinh con gái phải chịu sức ép sinh thêm con trai từ phía cha mẹ chồng, đặc biệt khi người phụ nữ đó là con dâu trưởng hay con dâu độc nhất trong gia đình. Nhiều người chồng cũng đứng về phía cha mẹ mình để đòi hỏi vợ phải sinh thêm con trai.

Nguyên nhân thứ 2: Chế độ an sinh xã hội còn hạn chế

Do hệ thống an sinh xã hội cho người cao tuổi ở Việt Nam chưa phát triển, đặc biệt là ở nông thôn, nhiều người già không có lương hưu, hay trợ cấp xã hội… nhưng lại cần sự chăm sóc về y tế, sức khỏe và tinh thần. Điều này dẫn đến việc phụ thuộc vào khả năng phụng dưỡng của con cái.

Theo quan niệm của gia đình truyền thống, trách nhiệm đó chủ yếu thuộc về con trai bởi con gái khi lấy chồng sẽ sống cùng gia đình nhà chồng, không thể thường xuyên đỡ đần cho cha mẹ đẻ. Vì thế trong mỗi gia đình, cha mẹ luôn cảm thấy lo lắng cho tương lai và bất an khi về già nếu không có con trai.

Nguyên nhân thứ 3: Các dịch vụ y tế có liên quan đến lựa chọn giới tính thai nhi

Sự phát triển của hệ thống dịch vụ y tế với trang thiết bị hiện đại và đội ngũ hành nghề có trình độ ngày càng cao một mặt tạo điều kiện cung cấp chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân được tốt hơn, mặt khác cũng làm tăng tình trạng lạm dụng những tiến bộ khoa học công nghệ để lựa chọn giới tính trước sinh.

Nguyên nhân thứ 4: Nhận thức của người dân còn hạn chế

Nhận thức của người dân, đặc biệt là những cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ về pháp luật liên quan tới việc lựa chọn giới khi sinh và hậu quả do mất cân bằng giới tính khi sinh gây ra còn rất hạn chế do chưa được tăng cường tuyên truyền, giáo dục về bình đẳng giới, hậu quả của mất cân bằng giới tính khi sinh đối với gia đình và xã hội.

Nguyên nhân thứ 5. Chưa thực hiện tốt pháp luật liên quan đến lựa chọn giới tính thai nhi

Tại Điều 40, Khoản 7, Mục b của Luật Bình đẳng Giới đã quy định: “Lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức hoặc xúi giục, ép buộc người khác phá thai vì giới tính của thai nhi là hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực y tế”.

Trên thực tế, hầu hết những người mẹ mang thai đến khám và siêu âm đều được người cung cấp dịch vụ siêu âm cho biết giới tính của thai nhi dưới nhiều hình thức khác nhau. Đây là hành vi vi phạm pháp luật của cả khách hàng và người cung cấp dịch vụ. Nguyên nhân của sự vi phạm này là do quản lý nhà nước chưa thể kiểm soát được tình trạng siêu âm để xác định giới tính thai nhi cũng như sự hiểu biết của người dân về pháp luật liên quan đến việc lựa chọn giới tính thai nhi.

Trên đây là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh tại Việt Nam. Trước thực trạng mất cân bằng giới tính khi sinh tăng nhanh, nước ta đã ban hành nhiều chính sách, thực hiện các chương trình, đề án can thiệp nhằm giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Tuy nhiên tỷ số này hiện vẫn đang ở mức cao. Để giải quyết được vấn đề này, đòi hỏi sự chung tay giải quyết của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, đặc biệt là sự thay đổi nhận thức và hành động của người dân về thực hành bình đẳng giới.