Thuốc lá điện tử và tác hại của nó với trẻ vị thành niên

1. Thuốc lá điện tử là gì?

Thuốc lá điện tử (Vape) hoạt động tương tự như thuốc lá thông thường. Nhưng khác ở chỗ, thuốc lá điện tử là dùng nhiệt từ các viên pin để nung nấu tinh dầu; để tạo ra khói cho người hút. Trong tinh dầu có chứa chất tạo mùi và nicotine.

Thuốc lá điện tử có nhiều hình dạng khác nhau. Và độ nặng của thuốc lá điện tử là dựa trên nồng độ nicotine có chứa trong dung dịch; cụ thể là tính theo phần trăm; hoặc bao nhiêu miligam trên mililit.

Thuốc lá điện tử được ví như "cạm bẫy hương vị" khi đánh trúng tâm lý thích thể hiện cái tôi của tuổi mới lớn. Sự mới lạ với những dụng cụ bắt mắt đã nhanh chóng được học sinh (HS) đón nhận và khám phá mà không tính đến những tác hại.

Thuốc lá điện tử thế hệ mới có mẫu mã đa dạng, cuốn hút giới trẻ. Những loại này thiết kế theo hình thức có bộ phận sạc pin và bộ phận chứa chất lỏng, dung dịch làm nguyên liệu đốt có thể thay thế tùy thích. Đây chính là nguyên nhân khiến một số thành phần biến tướng, trộn ma túy vào sử dụng. Bản thân dung dịch hút của thuốc lá điện tử đã chứa nicotin và nhiều chất gây hại cho cơ thể. Khi phối trộn thêm các loại chất lạ, chất kích thích, ma túy, thì tổng các thành phần gây hậu quả không thể lường trước được và có thể mang lại những hệ lụy.

Hiện nay sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng nhanh ở thanh thiếu niên cả ở VN và trên thế giới. Theo nghiên cứu của Viện Chiến lược và chính sách y tế, Bộ Y tế, năm 2020 có 8,35% HS lớp 8 - 12 hút thuốc lá điện tử, tăng 40 lần so với năm 2005.

Chỉ với 120.000 - 150.000 đồng, HS dễ dàng sở hữu một “phiên bản” thuốc lá điện tử với đủ hình dạng có thể mang vào lớp, bỏ ngay trên bàn học mà không bị phát hiện. Tác hại của thuốc lá điện tử đã được cảnh báo rất nhiều và hầu hết sản phẩm này trên thị trường được khảo sát là không rõ nguồn gốc xuất xứ và không được phân phối qua các kênh chính thống.

Tác hại trầm trọng của thuốc lá điện tử

Thuốc lá điện tử chứa nicotine là chất gây nghiện, vì thế trẻ có thể vật vã khó chịu khi sử dụng.Nicotine còn gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em, gây suy giảm trí nhớ, ảnh hưởng đến trí tuệ do não bộ của trẻ chưa hoàn thiện. Thậm chí, có thể gây ra nguy cơ đau thắt ngực, suy tim, đột quỵ, suy giảm miễn dịch, giảm sức đề kháng. Thuốc lá điện tử với các ống dung dịch đốt không có định lượng về nồng độ nicotine và tạp chất, dẫn đến nguy cơ người sử dụng tăng liều lượng nicotine và gây ra ngộ độc cấp tính.

- Tác hại gây viêm phổi, viêm tiểu phế quản: Các hóa chất như hương liệu được sử dụng trong thuốc lá điện tử có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Trong đó, cụ thể là chất phụ gia tạo hương vị như diacetyl có thể gây viêm tiểu phế quản (popcorn lung). Không những thế, tác hại của thuốc lá điện tử còn dẫn đến nhiều bệnh lý khác liên quan đến phổi, và hô hấp như: viêm phế quản; hen suyễn; phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD); viêm màng phổi,…

- Ảnh hưởng trực tiếp đến não và suy giảm chức năng thận: Dung dịch có trong thuốc lá điện tử khi được nung nóng và bay hơi, khả năng cao sẽ bị nhiễm kim loại nặng từ cuộn dây kim loại được dùng để cấp nhiệt cho dung dịch. Từ đây, tác hại của thuốc lá điện tử cho cơ thể của người hút gần như là tiêu cực. Kim loại nặng chính là chì. Khi lượng chì tích tụ nhiều trong cơ thể sẽ bắt đầu ảnh hưởng đến não và thận của người hút thuốc lá điện tử.

- Tác hại của thuốc lá điện tử là gây nghiện: Chất nicotine có trong thuốc lá điện tử sẽ khiến bạn bị nghiện. Khi hút trong thời gian dài, hàm lượng và nồng độ nicotine sẽ leo thang để phục vụ cho cảm giác thỏa mãn của bạn. Nicotine không những gây nghiện mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của bạn. Các cơ quan nội tạng bị hưởng nhiều là não; mạch máu; và hệ thống miễn dịch. Có một suy nghĩ rất sai ở những người đang cai nghiện thuốc lá truyền thống là chuyển sang hút thuốc lá điện tử. Không những không thể cai nghiện mà họ còn nghiện thêm một loại chất kích thích khác.

- Nguy cơ thiết bị cháy nổ: Tác hại của việc hút thuốc lá điện tử là gia tăng nguy cơ bị tổn thương cơ thể do cháy nổ thiết bị. Theo một báo cáo do Cơ quan cứu hỏa Hoa kỳ (U.S Fire Administration), khi họ tổng hợp 200 sự cố cháy nổ do thuốc lá điện tử gây ra trong 7 năm (2009 – 2016); kết quả cho thấy có 133 vụ gây thương tích nghiêm trọng do để thuốc lá điện tử trong túi.

- Gây ngộ độc ở trẻ em: Theo số liệu thống kê từ trung tâm chống độc ở Hoa Kỳ có tới 42% số người bị ngộ độc do hút thuốc lá điện tử. Một nửa trong số đó là trẻ em dưới 6 tuổi. Chính vì những hương vị được dán nhãn như chocolate, cam, nho, dâu đã khiến mọi người nghĩ rằng đây là dung dịch tương đối an toàn vì có mùi dễ chịu. Tác hại của thuốc lá điện tử đến sức khỏe của người hút trực tiếp rất nghiêm trọng; và cả người hút gián tiếp (người hít khói).

- Tăng nguy cơ bệnh tim: Nicotine có trong thuốc lá điện tử có thể ảnh hưởng đến lưu lượng máu; làm tăng nguy cơ đau tim; đột quỵ và thậm chí là mắc bệnh về tim mạch. Trên thực tế, nghiên cứu còn cho thấy tác hại của thuốc lá điện tử đối với người hút là tăng gấp đôi nguy cơ bị bệnh tim; so với người bình thường.

- Khiến hơi thở có mùi khó chịu: Tác hại trực tiếp của thuốc lá điện tử là khiến cho hơi thở của người hút bị nặng mùi. Vì hơi và khói được tạo ra từ thuốc lá điện tử có chứa các hạt nhỏ có thể gây kích ứng; và làm hỏng mô phổi. Khiến bạn dễ bị đau ngực hoặc gặp các vấn đề về hơi thở. Hơi thở của bạn sẽ còn nặng mùi hơn nữa, nếu bạn đang hút cả hai loại thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống.

- Rối loạn tâm trạng và dễ thay đổi cảm xúc: Trong năm 2018, Tổ chức kiểm soát & Phòng ngừa bệnh tật (CDC) đã ước tính có khoảng 3,6 triệu học sinh cấp 2 và học sinh cấp 3 sử dụng thuốc lá điện tử. Con số này đã tăng hơn 1 triệu người so với năm 2017. Các nhà nghiên cứu cho rằng; con số này sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Tác hại của Nicotine trong thuốc lá điện tử có thể khiến người trẻ tuổi gặp nguy cơ rối loạn tâm trạng, giảm kiểm soát xung động và tác động tiêu cực đến các phần não chịu trách nhiệm về ghi nhớ và học tập.

Dấu hiệu sớm nhận biết trẻ dùng thuốc lá điện tử

- Trẻ có những dấu hiệu bất thường về sức khỏe: Trẻ có thẻ có các biểu hiện hô hấp như ho, hụt hơi, khó thở vì trong thuốc lá điện tử có một số chất có hại cho phổi.

- Trẻ thay đổi hành vi: Trẻ hay có biểu hiện lo âu, cáu gắt, thậm chí trẻ có xu hướng tham gia các hành vi mạo hiểm.

- Tìm thấy những vật lạ trong nhà: Thuốc lá điện tử đa dạng về kích thước và hình dáng, do vậy có thể xuất hiện dưới dạng ống, USB,… Nếu cha mẹ tìm thấy những vật thể có hình dáng bất thường trong nhà, thì có thể đưa đến Bệnh viện để kiểm tra.

- Xuất hiện mùi lạ: Thuốc lá điện tử thường có mùi hoa quả hấp dẫn trẻ. Những mùi phổ biến là mùi cam, bạc hà, chanh,… Nếu cha mẹ ngửi thấy những mùi hương bất thường trong nhà, có thể đó là dấu hiệu của việc trẻ dùng thuốc lá điện tử.

- Những hành vi hoặc trò chuyện đáng ngờ với bạn bè: Trẻ có xu hướng lén lút sử dụng cùng với bạn bè, do vậy cha mẹ nên để ý khi trẻ có buổi đi chơi đáng ngờ, tham gia chơi cùng nhóm bạn mới, nhắn tin hay trò chuyện bí mật.

Vai trò của gia đình 

Để hạn chế được tối đa vấn nạn thuốc lá điện tử hiện nay ở lứa tuổi vị thành niên, vai trò của gia đình trong đó bố mẹ đóng vai trò rất quan trọng. Bố mẹ cần chú ý:

- Dành thời gian quan tâm, lắng nghe trẻ và giám sát trong các hoạt trong cuộc sống của trẻ trên cơ sở tôn trọng tránh dẫn đến các hành vi chống đối do bị áp đặt.

- Phối hợp với nhà trường để tìm hiểu thêm sinh hoạt, mối quan hệ của trẻ để có thể phát hiện những dấu hiệu bất thường.

- Khi phát hiện những dấu hiệu bất thường, cần liên hệ với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý để được thăm khám và điều trị sớm.

Vai trò giáo dục của nhà trường 

- Giáo dục học sinh nhận thức được các chất gây nghiện và các tác hại do sử dụng chất gây nghiện.

- Tăng cường các hoạt động ngoại khóa để giải tỏa căng thẳng sau giờ học.

- Ngoài ra, cần quản lý chặt chẽ vấn đề sử dụng chất ở học sinh: nguồn cung cấp, đối tượng sử dụng để tránh nguy cơ sử dụng rộng rãi tại trường học.