Nỗi lo già hóa dân số tại Trung Quốc

Tháng 1/2023, Tổng cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc đã xác nhận dự báo của các học giả và các nhà kinh tế rằng dân số của Trung Quốc đã giảm xuống trong năm 2022, cụ thể giảm 850.000 người xuống còn 1,412 tỷ người.

Lần cuối cùng dân số nước này giảm so với năm trước đó là vào năm 1961 khi nước này trải qua nạn đói. Nhưng đó là sự suy giảm dân số tạm thời trong ngắn hạn. Còn hiện tại, sự suy giảm được dự báo sẽ kéo dài, khó có thể đảo ngược và là hệ quả của “chính sách một con” để kìm hãm đà sinh suốt hơn 3 thập kỷ. Theo các nhà phân tích, dựa trên kinh nghiệm từ các quốc gia khác, nền kinh tế Trung Quốc sẽ chịu tác động sâu rộng do tình hình nhân khẩu học này.

Với dân số suy giảm trong năm 2022, Trung Quốc sẽ gia nhập câu lạc bộ các nền kinh tế lớn tại châu Á chịu chung xu hướng này. Nhật Bản và Hàn Quốc hiện là những quốc gia già hóa dân số nhất thế giới, trong đó Hàn Quốc có tỷ lệ sinh thấp nhất toàn cầu. Singapore, Thái Lan và Đài Loan cũng là những nền kinh tế đang chứng kiến dân số suy giảm. Trong khi đó, Việt Nam, Philippines và nhiều quốc gia khác đang chứng kiến tốc độ tăng dân số giảm sút.

Học viện Khoa học Xã hội Thượng Hải dự báo dân số Trung Quốc có thể giảm xuống chỉ còn 587 triệu người vào năm 2100, chưa bằng một nửa so với hiện nay. Điều này đồng nghĩa cứ 100 người trong độ tuổi lao động ở nước này thì sẽ có 120 người già cần hỗ trợ.

Già hóa dân số tại Trung Quốc diễn ra không phải vì tỷ lệ tử vong giảm, hay vì con người sống lâu hơn mà phần lớn là do tỷ lệ sinh giảm. Do Trung Quốc thực hiện chính sách một con và can thiệp dân số trong một thời gian dài nên tỷ lệ sinh đã giảm và ở mức thấp. Tỷ lệ sinh tại Trung Quốc thấp hơn nhiều so với những quốc gia có tỷ lệ sinh thấp khác trên toàn thế giới. Điều này dẫn đến tình trạng sụt giảm dân số, giảm mức sống, tổng sản phẩm nội địa (GDP) tăng trưởng chậm cùng nhiều thách thức kinh tế khác.

Cùng với đó, do trình độ phát triển kinh tế không ngừng được nâng cao, sự tiến bộ của khoa học - công nghệ, điều kiện y tế được cải thiện, tuổi thọ của dân số Trung Quốc tiếp tục được kéo dài, tỷ lệ tử vong giảm. Tuổi thọ của người dân Trung Quốc gia tăng bởi tốc độ tăng trưởng kinh tế cùng những tiến bộ của khoa học - kỹ thuật và sự nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe cho bản thân, bởi khi kinh tế phát triển, người dân có cuộc sống tốt hơn và có điều kiện chăm sóc sức khỏe tốt hơn, tạo cơ sở để người dân sống lâu hơn. Tuổi thọ con người gia tăng kéo theo sự gia tăng của độ tuổi trung bình do số lượng người cao tuổi tăng lên.

Dân số vốn là một trong những thế mạnh lớn nhất của Trung Quốc. Trong nhiều thập niên, Trung Quốc dựa vào số lượng lao động trẻ dồi dào sẵn sàng làm việc với mức lương thấp để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, hiện nay, giá nhân công đang tăng cao, một phần do thiếu hụt nguồn cung lao động. Dân số già gây áp lực lớn lên các bệnh viện và hệ thống hưu trí. Già hóa dân số khiến các khoản chi phí dành cho an sinh xã hội lớn hơn, ảnh hưởng tới tốc độ tăng trưởng kinh tế.

Với sự gia tăng nhanh chóng của dân số cao tuổi, hệ thống bảo hiểm tuổi già sẽ trở thành hạng mục chi tiêu lớn nhất trong toàn bộ hệ thống an sinh xã hội. Việc kéo dài tuổi thọ sẽ kéo dài thời gian người cao tuổi được hưởng lương hưu, đồng thời áp lực chi trả lương hưu của Nhà nước sẽ tăng lên. Vì vậy, vấn đề lớn nhất mà quỹ lương hưu ở Trung Quốc phải đối mặt là vấn đề thâm hụt quỹ, có áp lực kép là giảm thu nhập và tăng chi. Già hóa dân số tạo áp lực lên thị trường việc làm, tạo gánh nặng lên ngành y tế trong vấn đề cải thiện hệ thống kết cấu hạ tầng, chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi.

Trước sức ép từ dân số già, Trung Quốc đã nới lỏng các quy định kế hoạch hóa gia đình nghiêm ngặt để ứng phó với tình trạng dân số trong độ tuổi lao động giảm, trong đó có chính sách quy định sinh một con. Trung Quốc đã chuyển chính sách sinh một con kéo dài nhiều thập niên qua sang chính sách sinh hai con.

Để đối phó với hàng loạt thách thức liên quan đến tình trạng dân số già, Trung Quốc cũng đã xem xét nâng độ tuổi nghỉ hưu lên 65 tuổi. Việc kéo dài tuổi nghỉ hưu không chỉ giảm bớt áp lực cho quỹ lương hưu, mà còn giúp giảm tỷ lệ phụ thuộc vào tuổi già. Ngoài ra, việc nâng tuổi nghỉ hưu góp phần gia tăng số lượng nguồn lao động phù hợp.